De Utrechtse stadswijk Merwede telt in de toekomst 6.000 woningen, veelal hoogbouw. De dichtheid wordt hiermee vier keer zo hoog als in de binnenstad van Utrecht. Een mooie kans voor alle woningzoekenden, maar tegelijkertijd brengt het ook uitdagingen met zich mee, zoals het borgen en stimuleren van sociale cohesie en gemeenschapszin.
Sociale cohesie – de mate waarin individuen of groepen in de samenleving met elkaar verbonden zijn en zich met elkaar verbonden voelen – heeft veel positieve effecten op de mens. Denk aan een hogere levensverwachting, afname in depressies en een toename van een gezondere leefstijl. Om die reden een belangrijk aandachtspunt bij gebiedsontwikkeling, maar wanneer er sprake is van hoogbouw een grote uitdaging. De hoge doorstroom in hoogbouw bemoeilijkt het opbouwen van sociale connecties en heeft een negatieve invloed op de sociale cohesie. Daarom heeft Merwede LAB een onderzoek laten uitvoeren naar het bevorderen van sociale cohesie in hoogbouw.
In het onderzoek, uitgevoerd door Jonge Honden, stonden een drietal vragen centraal:
- Wat zijn de verschillende vormen van gemeenschap tussen bewoners?
- Op welke schaalniveaus vindt verbinding plaats?
- Op welke wijze kan het ontwerp gemeenschapszin bevorderen?
In het onderzoek wordt onderscheid gemaakt tussen sterke en zwakke sociale banden. De zwakke banden vormen gezamenlijk een sterk netwerk dat resulteert in sociale ondersteuning en gemeenschapsgevoel. Deze zwakke banden worden gerealiseerd door vluchtige ontmoetingen in (semi-)publieke ruimten die worden verdeeld in zes schaalniveaus: de buurt, de route van straat naar huis, het woonblok, de gemeenschappelijke ruimte, de drempelzone en de woning. Het onderzoek komt met concrete aanbevelingen voor de diverse schaalniveaus ten behoeve van het bevorderen van sociale cohesie in Merwede waarbij het gaat om thema’s als verblijfskwaliteit, delen van voorzieningen, veiligheid, selectie van bewoners en scheiding van openbaar en privé.
De belangrijkste kansen voor Merwede op een rij:
Ontwikkel voldoende scenic spaces – of zoals we dit in Merwede noemen: ‘verwonderingsplekken’ – ; plekken waarbij gebruik wordt gemaakt van een soort centerpiece als een fontein of standbeeld. Dit brengt mensen op een natuurlijk wijze bij elkaar;
Creëer een levendige plint (de onderste verdieping van een gebouw); een plint die wordt bewoond of wordt gebruikt voor bijvoorbeeld voorzieningen of werkfuncties. Dit is van belang voor een prettig verblijfsklimaat en de veiligheid;
Zorg voor openbare ruimte en routes die voor iedereen toegankelijk zijn, dus ook voor mindervaliden, ouderen en zwangere vrouwen;
Maak woningen levensloopbestendig, zodat een bewoner er zijn/haar hele leven kan wonen;
In de selectieprocedure van toekomstige bewoners valt nog veel te halen, zoals het helder communiceren van de verwachte bijdrage aan de toekomstige bewoner;
Het beheer en de financiering van de gemeenschappelijke ruimte kan op een dusdanige manier worden ingericht dat bewoners zich meer betrokken voelen.
Uit het onderzoek is ook een aantal concrete, ruimtelijke tips gedestilleerd:
Plaats de voordeuren aan een hof/binnentuin;
Plaats de keuken/woonkamer aan de galerij, niet de slaapkamer;
Creëer meerdere olifantenpaadjes;
Maak ruimte om te treuzelen (postvakken, vuilnis, was);
Maak de galerij extra breed;
Plaats bankjes om een hoek of maak ze halfrond;
Integreer kangoeroewoningen (een combinatie van twee zelfstandige woningen onder één dak);
Maak een drempelzone (de directe overgang tussen het huis en buiten) van 1-2 meter;
De gemeenschappelijke ruimte moet centraal gelegen zijn.
Elvia Kok, namens Jonge Honden: “Het is zo belangrijk dat er geïnvesteerd wordt in de bevordering van sociale cohesie, al helemaal op een plek zoals Merwede waar er wordt gebouwd op grote schaal en met hoge dichtheid. Door vanaf het begin in het ontwerpproces rekening te houden met de mens en verbinding op verschillende schalen wordt een wijk een thuis, een plek een herinnering en buren een sociaal vangnet.”
Mirjam Schmüll, programmamanager Merwede LAB: “In Merwede is vanaf de start van de gebiedsontwikkeling specifieke én extra aandacht besteed aan social design. We bouwen immers een thuis voor Utrechters. Het hoogste goed is een gelukkige en gezonde bewoner met een robuust sociaal netwerk. Dit kan alleen gerealiseerd worden wanneer sociaal design in alle facetten van de planontwikkeling wordt meegenomen. Zowel in de hardware (fysieke ruimte), software (sociale aspecten, placemaking en programmering) en orgware (organisatorische onderdelen). Dit doen we in samenwerking met de ontwikkelaars, gemeente, bewoners en marktpartijen.”
De uitkomsten en aanbevelingen uit dit onderzoek zijn gedeeld met de ontwikkelende partijen van Merwede en worden waar mogelijk doorgevoerd in de ontwerpen.
Interesse in het volledige onderzoek? Hier kan je het volledige naslagwerk downloaden.
