In Merwede streven we met de programmalijn Gezond Stedelijk Leven naar het bevorderen van het fysieke en mentale welzijn van mensen en dieren. Al sinds de grondlegging van het stedenbouwkundig plan van Merwede is het Positieve Gezondheidsmodel hierbij gebruikt als uitgangspunt. Positieve Gezondheid is een integrale benadering van gezondheid waarbij veerkracht en regie van het individu centraal staat.
Op basis van deze ambitie zijn diverse initiatieven en maatregelen toegepast in het ontwerp van Merwede. Maar de vraag blijft: Wat betekent dit voor de betrokkenen? In welke mate zijn deze maatregelen succesvol om de gezondheid van de inwoners van Merwede straks daadwerkelijk te bevorderen? En vooral: waar liggen nog kansen om Positieve Gezondheid binnen Merwede te verbeteren? Om een antwoord op deze vragen te vinden, heeft Merwede LAB het Louis Bolk Instituut gevraagd een uitgebreide beoordeling te maken van de plannen voor Merwede op de leefbaarheid en gezondheid ten behoeve van de toekomstige bewoners.
Het Bolk-model voor Positieve Gezondheid en Leefomgeving
Het onderzoek is uitgevoerd aan de hand van Het Bolk-model voor Positieve Gezondheid en leefomgeving. Dit model is een uitbreiding van het individuele gesprek naar een methode voor benadering van gezondheid in relatie tot de leefomgeving, de eigen buurt en het gebouw.
- Het Positieve Gezondheidsmodel gaat uit van zes domeinen die de individuele gezondheid bepalen:
- Lichaamsfuncties: denk aan slapen, eten en bewegen;
- Mentale welbevinden: denk aan concentreren, communiceren en jezelf accepteren;
- Zingeving: denk aan zinvol leven, levenslust en dankbaarheid;
- Kwaliteit van leven: denk aan genieten, gelukkig zijn en je veilig voelen;
- Sociaal maatschappelijk participeren: denk aan sociale contacten, erbij horen en steun van anderen krijgen;
- Dagelijks functioneren: denk aan zorgen voor jezelf, kunnen werken en hulp kunnen vragen.
Deze zes domeinen zijn door vertaald naar elementen binnen de leefomgeving. Zo is ‘lichaamsfuncties’ vertaald naar sport, bewegen en spel, gezonde voeding en toegang tot zorg.
- Onder de leefomgeving verstaan we de fysieke leefomgeving, de sociale leefomgeving en diensten & voorzieningen.
Vervolgens zijn de vier belangrijkste elementen die binnen gebiedsontwikkeling bijdragen aan de gezondheid van de bewoners geanalyseerd met het Bolk-model en beargumenteerd vanuit wetenschappelijk onderzoek. Dit zijn:
- Groenblauwe leefomgeving
- Beweegvriendelijke leefomgeving
- Sociale leefomgeving
- Gezonde voedselomgeving
Veel aandacht voor de groenblauwe, sociale en beweegvriendelijke leefomgeving
Voor elk element is onderzocht waar de aandacht nu ligt binnen Merwede en welke innovatiekansen prioriteit moeten krijgen. Door de inzet op groen en blauw, mobiliteit, weinig tot geen verkeer, veel ruimte voor wandelen, fietsen en spelen, veel plaatsen voor ontmoeten, en nabijheid van voorzieningen, is er veel aandacht voor de groenblauwe leefomgeving, de sociale leefomgeving en de beweegvriendelijke leefomgeving. Denk daarbij aan:
Groenblauwe leefomgeving: in Merwede wordt primair ingezet op lopen, fietsen en het gebruik van openbaar vervoer wat aanzet tot beweging, zorgt voor een betere luchtkwaliteit, meer ruimte creëert voor groen én spelen veiliger maakt door het autovrije karakter. Dit heeft grote voordelen voor bijvoorbeeld de zingeving van toekomstige bewoners: verblijven in het groen draagt bij aan ontspanning en zingeving.
Sociale leefomgeving: In Merwede staat de levendige en gemengde stadswijk centraal. Er zijn verschillende locaties waar mensen elkaar kunnen ontmoeten, er is een actieve programmering voor veel verschillende doelgroepen en er is veel ruimte voor eigen invulling van bewoners. Dit stimuleert onder andere het mentaal welbevinden: een hogere mate van sociale cohesie zorgt voor een afname van depressies.
Beweegvriendelijke leefomgeving: doordat Merwede nagenoeg autovrij is, staan fiets- en wandelpaden en ruimte om te spelen centraal. Hierdoor worden de bewoners geactiveerd om veel te bewegen. Dit heeft vooral een positieve invloed op het mentaal welbevinden en lichaamsfunctie, zoals het bevorderen van mentale gezondheid en het verkleinen van de kans op bijvoorbeeld een hartaanval.
Aandachtspunten
Voornamelijk voor het element ‘gezonde voedselomgeving’ zijn er aandachtspunten gevonden. De gezonde voedselomgeving hangt sterk samen met het daadwerkelijke aanbod in de wijk. Tijdens de woonfase is het belangrijk om hier meer aandacht aan te geven waarbij te denken valt aan:
- Verstrek (gratis of gesubsidieerd) fruit en groente op de scholen en gezonde maaltijden;
- Stimuleer vegetarische opties bij restaurants en kantines;
- Fastfood Restaurants zoveel mogelijk weren rondom de scholen;
- Beleid op het type en hoeveelheid horeca in de wijk als onderdeel van de omgevingsvisie.
Naast deze specifieke aandachtspunten voor het element ‘gezonde voedselomgeving’ hangt het succes van alle vier de elementen sterk samen met de invulling die straks hieraan wordt gegeven, mede met behulp van de bewoners zelf. Het is daarom sterk dat er ‘open ruimtes’ zijn in Merwede die straks met de bewoners ingevuld gaan worden.
Een aantal andere belangrijke aanbevelingen voor het integreren van positieve gezondheid in de vervolgfasen van Merwede die uit dit onderzoek naar voren komen zijn onder andere:
- Zorg binnen elk blok voor een kleine kiosk met een lokaal aanspreekpunt en combineer dit met andere diensten (kan ook in de plint);
- Creëer mogelijkheden om zelf voedselbossen of moestuinen te realiseren, een goed voorbeeld van een initiatief dat meerdere dimensies van Positieve Gezondheid bestrijkt;
- Stimuleer (markt)aanbod, groente- en fruitstalletjes en afhaalpunten voor eten direct van de boer (korte keten).
Positief effect op de leefomgeving
Al met al heeft het Louis Bolk Instituut geconstateerd dat er op basis van de huidige plannen van Merwede een positief effect wordt verwacht op de leefomgeving.
Dieuwertje Bakker, assistent-programmamanager Merwede LAB: “Het integrale concept van Positieve Gezondheid biedt een hele mooie onderlegger om de verschillende plannen, maatregelen en initiatieven voor Gezond Stedelijk Leven in Merwede te onderbouwen. Dit onderzoek geeft ons inzicht in de sterke punten van Merwede op gebied van gezondheid en helpt ons in het programmeren en prioriteren van vervolgprojecten door optimalisatie kansen in kaart te brengen.”
Annemarie Kapteijns, Programmacoördinator Voeding & Gezondheid Louis Bolk Instituut: “Een mooi voorbeeld van Merwede is dat er veel groen en water aanwezig is. Dit draagt bij aan veel elementen van positieve gezondheid, zo wordt er primair ingezet op lopen, fietsen en het gebruik van openbaar vervoer. Dit zet aan tot beweging. Wandelen draagt ook bij aan sociale interactie in de wijk. Spelen is veiliger doordat het autovrij/ autoluw is. Bovendien dragen de groenblauwe netwerken bij aan belangrijke vraagstukken, zoals hitte, droogte en overstromingsgevoeligheid. Ook klimaatadaptatie is belangrijk voor het verbeteren van de gezondheidsimpact. Belangrijk om – als de bewoners er straks wonen – ze uitgedaagd worden om het groen te onderhouden en er gezamenlijk nog meer invulling aan de verschillende plekken te geven, zoals moestuinieren dat bijdraagt aan veel verschillende elementen van positieve gezondheid, als sociale interactie, bewegen, leren over en eten van gezonde voeding.”
Nieuwsgierig naar het hele onderzoek? Download hier het naslagwerk.
